Over Gaza, hoe de hoop levend te houden door Carl Stellweg

Spelen, lezen, tekenen, een eindje wandelen. Doodnormale activiteiten voor een kind, elk kind van de wereld, zou je zeggen. Maar niet als het gaat om kinderen voor wie niets kinderlijks doodnormaal is.

Kinderen die opgroeien in de Strook van Gaza en op hun twaalfde al een stuk of drie oorlogen, drie Israëlische militaire strafcampagnes achter de rug hebben. Waarvan de laatste – in mei 2014 – aan 243 inwoners van Gaza, onder wie 63 kinderen, het leven kostte.

Voor deze kinderen zijn spelen, lezen, tekenen en een eindje wandelen dikwijls ‘vaardigheden’ die hun moeten worden bijgebracht door psychosociale therapeuten, werkzaam voor lokale organisaties die grotendeels afhankelijk zijn van buitenlandse financiële steun. Zoals de Stichting Takween (Arabisch voor Vorming) uit de 280.000 zielen tellende Gemeente Jabalia, die dankzij geldelijke hulp van Rotterdam voor Gaza een groep kinderen en hun ouders een aantal maanden psychologische en sociale bijstand heeft kunnen geven. Het gaat om gezinnen die direct zijn getroffen door de Israelische bommencampagne van vorig jaar. Gezinnen waarvan de woningen werden geraakt door vijandelijke bommen of granaten, bijvoorbeeld, of die van zeer nabij getuige zijn geweest van verwoestingen.

Het is roerend maar ook ietwat vervreemdend om Sadi Dabboor, die eerder dit jaar in Rotterdam het Cultureel centrum Al-Quds aan de Vierambachtsstraat bezocht, te horen zeggen hoe ‘beautiful’ dit hulpprogramma uitpakte. Want wat is beautiful ? Dat er geen 150 kinderen konden worden geholpen, maar liefst 250. En dat de kinderen, nadat zij een beetje hadden leren spelen, lezen, tekenen en wandelen, hun voeling met de echte wereld enigszins hadden herwonnen en de wereld van paniek en destructie hadden teruggedrongen – wat onder meer bleek uit het feit dat ze geen tekeningen meer maakten van vuur en bommen en vliegtuigen, maar van huizen, beesten en bloemetjes: geliefkoosde kinderthema’s wereldwijd. En dat sommige kinderen zelfs het bedplassen hadden afgeleerd.

Dat is zeker ‘beautiful’, maar op een hartverscheurende manier. Want wat is het perspectief voor Gaza ?

Volgens een rapport van de Euro Mediterranean Human Rights Monitor is het percentage kinderen in Gaza dat sinds de recentste escalatie lijdt aan Post-Traumatisch-Stress Syndroom (PTSS) gestegen van 33 procent naar 91 procent. Dat zou rampzalig zijn: wanneer zo’n beetje alle volwassenen van de toekomst in Gaza al zo vroeg PTSS in hun rugzak hebben. Dat moet haast uniek in de wereld zijn.

Dabboor haalt echter zijn schouders op over dit soort statistieken en hetzelfde doet Rasim Masoud, locoburgemeester van Jabalia, die met hem is meegereisd. ‘In Gaza zijn wij eigenlijk allemaal getraumatiseerd,’ zeggen zij laconiek. ‘Dat is bijna per definitie zo. Dat hoort erbij.’

Evenmin worden zij erg warm of koud van de opzienbarende voorspelling die de VN vijf jaar geleden maakte: in 2020 zou de Strook van Gaza ‘onleefbaar’ zijn geworden. En het moet gezegd: voor mannen die dus al twee jaar onder onmogelijke omstandigheden leven, ogen zij energiek en zelfs monter. ‘Tja, dat VN-rapport,’ zeggen zij. ‘Wat moeten wij daarover zeggen, behalve dat wij er nog zijn – en nergens heen gaan ? En er morgen ook nog zullen zijn ! Wij houden het hoofd boven water en zullen dat blijven doen. Hoe wij het doen, doen wij het. De VN wil ons misschien bang maken, zodat wij wegtrekken. Probleem opgelost. De internationale gemeenschap kan er beter voor zorgen dat de blokkade wordt opgeheven. Probleem ook opgelost. En wel op een betere manier. Die blokkade is de enige reden dat de leefomstandigheden in Gaza zo extreem moeilijk zijn.’

De twee zijn duidelijk niet gekomen om een doemverhaal op te hangen over het geteisterde stukje land dat hun thuis is. ‘Het motto van mijn gemeente is: wij kunnen het,’ zegt de 40-jarige locoburgemeester Rasim Masoud. ‘Ons bestuur bestaat uit voortvarende jonge mensen. Logisch, dat zijn de meeste inwoners van Gaza: jong en voortvarend. Wij hebben de afgelopen weken niet alleen Nederland, maar ook Frankrijk en België bezocht en onze boodschap is niet in de eerste plaats dat wij hulp nodig hebben, maar dat wij iets te bieden hebben. Wij willen geen passieve rol van hulpbehoevenden, wij zijn op zoek naar uitwisseling. Wij hebben technische mensen met knowhow. Op welk gebied ? Wat dacht je van recycling ? Door het enorme tekort aan bouwmaterialen, zijn wij daar experts in geworden. Daardoor hebben sommige van onze ingenieurs bijvoorbeeld een steentje kunnen bijdragen aan de wederopbouw in Haïti, nadat het niet door bombardementen was getroffen, zoals wij, maar door hevige aardbevingen, met ongeveer hetzelfde resultaat.’

  Haar naam wordt niet genoemd, maar mag in dit verband hier zeker worden vermeld: Majd Masharawi, die in 2018 op 24-jarige leeftijd Green Cake oprichtte, een bedrijf dat goedkope baksteen vervaardigt uit voornamelijk puin en as. Zij  trok internationale aandacht met haar innovatie, heeft deze in TED-talks toegelicht, en de aanzet gegeven tot een inmiddels bloeiende recycling-industrie – al is ‘bloeiend’ hier eigenlijk een even schrijnend adjectief als het ‘beautiful’ hierboven.

‘De Strook van Gaza biedt weinig banen, weinig elektriciteit en vrijwel geen natuurlijke hulpbronnen. Wèl in overvloed voorradig – na vier verwoestende oorlogen in iets meer dan tien jaar tijd – is puin,’ schrijft de website Voice of America. ‘Lokale bedrijven vinden nu wegen om te verdienen aan brokken verbrijzeld beton, baksteen en puin die door jaren van conflict zijn achtergelaten.’

De recyclingindustrie van Gaza is niet zonder minpunten. Het gebruikte materiaal is niet altijd even veilig en het eindproduct niet altijd van even beste kwaliteit. ‘Het is een lucratieve business,’ verklaart Naji Sarhan, plaatsvervangend minister van Volkshuisvesting in de door HAMAS-geleide regering tegenover Voice of America. ‘Maar wij proberen verkeerd gebruik van deze materialen te controleren en te corrigeren.’  

Recycling is echter niet de enige innovatieve sector waarin Gaza zich onderscheidt. De eerder genoemde jonge entrepreneur Majd Masharawi wijdt zich met haar bedrijf SunBox  inmiddels ook aan de ontwikkeling en productie van goedkope zonnepanelen, die soelaas kunnen bieden – in een gemeenschap die het moet stellen met maar vier tot zes uur elektriciteit per dag. Onder het motto ‘bringing power to powerless communities’. 

Het was onvermijdelijk dat tijdens de bijeenkomst in Rotterdam ook de toestand in Oekraïne ter sprake kwam. De oorlog heeft de berichtgeving over Gaza – die nooit optimaal was – geheel naar de achtergrond gedrongen. De verontwaardiging over het Russische optreden mag dan terecht zijn, de verontwaardiging over wat Israël in Gaza aanrichtte steekt daar schokkend mager bij af. Terwijl het ene zeker met het andere mag worden vergeleken. Ook Israel bestookte burgerdoelen met grote regelmaat en het aantal burgerslachtoffers was verhoudingsgewijs niet kleiner – eerder groter.

De oorlog in Oekraïne begon op 24 februari, tot eind mei – het moment van schrijven – waren er officieel zo’n vierduizend burgerdoden geteld. Vermenigvuldig dat aantal maar gerust met tien, want de doden in Marioepol, Kharkiv en Loehansk zijn nog niet geteld. Dan kom je op het gruwelijke aantal van 40.000 doden.

Tijdens zijn vijf weken durende bommencampagne in 2014 doodde Israel ruim tweeduizend inwoners van Gaza. Maar Oekraïne heeft meer dan twintig keer zo veel inwoners als Gaza. Had Gaza evenveel inwoners geteld, dan waren er daar wellicht ook 40.000 doden te betreuren geweest: en dat niet na drie maanden, maar na vijf weken. Dat Israel na vijf weken stopte, was omdat het tegen de totale militaire zinloosheid van zijn eigen operatie was aangelopen. Er was nauwelijks gewapend verzet van enige betekenis, het aantal nog enigszins te rechtvaardigen doelen voor bombardementen was volledig uitgeput, en anders dan Rusland, ging het Israel niet om gebiedsverovering. De ‘vernietiging van terroristische infrastructuur’ klonk haast even hol als Ruslands argument van denazificering, want het aantal Israelische dodelijke burgerslachtoffers door ‘terrorisme’ uit Gaza was haast letterlijk op de vingers van één hand te tellen. Wat Israel deed was kennelijk uitsluitend bedoeld om een hele gemeenschap te terroriseren, om er dood en vernietiging te zaaien, en dus zeker zo misdadig als Poetins oorlog.

Dabboor en Masoud aarzelen niet de term ‘huichelaars’ in de mond te nemen als het gaat om de houding van westerse regeringen ten aanzien van Oekraïne en van Gaza. Opmerkelijker is het verhaal van Masoud over een bezoek dat hij en Dabboor brachten aan de Franse stad Niort. Zij zagen er dat de gemeente de Oekraïense vlag had gehesen. ‘Wij zeiden dat het ons erg pijn deed wat er in Oekraïne gebeurt, juist omdat wij bij uitstek weten wat de Oekraïners nu moeten doorstaan. Hun leed is al jaren ons leed. Het gemeentebestuur begreep het en besloot een recyclingsproject te ondersteunen. Waar het op neerkomt, is dat, alle verontwaardiging over dubbele standaarden en hypocrisie ten spijt, wij de crisis in Oekraïne ook kunnen aanwenden om duidelijk te maken dat elk volk recht heeft zich te verzetten tegen een agressor en onderdrukker.’

Wat is uiteindelijk de hulp die Gaza het meest nodig heeft ? Waar is het gebied het meest bij gebaat ? Een einde aan de blokkade, de bezetting, zeggen de twee in koor –en zonder aarzeling. Goed, maar dat kan uiteindelijk maar één instantie bewerkstelligen. Wat kan de rest doen ?

Het antwoord is misschien verrassend: morele ondersteuning. ‘Om te horen hoe betrokken jullie allemaal zijn, is voor ons enorm stimulerend,’ zegt Masoud tegen de enkele tientallen belangstellenden in het Al-Quds-Centrum aan de Vierambachtstraat in Rotterdam. ‘Die ervaring nemen wij mee naar huis en geven wij daar weer door aan zo veel mogelijk mensen. Zo verspreiden we jullie woorden van bemoediging. Als jullie dan weer aan zo veel mogelijk mensen in Nederland vertellen wat wij jullie hebben verteld over Palestina, dan houden we op die manier samen de hoop levend. Dat is het allerbelangrijkste: dat we het gevoel hebben niet alleen te staan.’

Carl Stellweg is journalist, publicist, Midden-Oostenspecialist en mede-oprichter van het Grote Midden-Oosten Platform